Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2019 оны 06 дугаар сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 2019 оны 06 дугаар сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Ерөө,  Хараа, Бургалтай,  Хүдэр, Буур,  Хиагт  голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 16 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн, Наушка хяналт-шинжилгээний цэгээс 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 223-229 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, MNS4586:98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламж (цаашид ХА гэх)-аас давсан үзүүлэлт үгүй бохирдолгүй байна.

Орхон гол, Орхон голын Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 2 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 218-219 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн,  ХА-аас Орхон-Шаамар хяналт шинжилгээний цэгээс авсан сорьцонд усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.67 мгN/л буюу ХА-аас 1.3 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.036 мгN/л буюу ХА-аас 1.8 дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.105 мгР/л буюу ХА-аас 1.1 дахин, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 4.2 мгО/л буюу ХА-аас 1.4 дахин  давж голын эхэн хэсгээр бага зэргийн бохирдол үүссэн  байна.

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 60-75 мг/л,  ХА-аас үзүүлэлт үгүй бохирдолгүй байна.

Хараа гол, Хараа голын Мандал сумын гүүрний дээд ба доод, Баянгол хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 191-276 мг/л-т хэлбэлзэж,  ХА-аас  үзүүлэлт үгүй бохирдолгүй байна.

Бургалтай гол, Бургалтай голын Бургалтай хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 309 мг/л,  ХА-аас давсан бохирдолгүй байна

Хүдэр гол, Хүдэр голын Хүдэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 95 мг/л, ХА-аас давсан үзүүлэлт үгүй бохирдолгүй байна.

Буур гол, Буур голын Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их, 808 мг/л,  голын усны  хүчилтөрөгчийн хангамж сайн, 10.21 мгО/л байсан боловч биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 3.4 мгО/л буюу ХА-аас 1.1 дахин, перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/-ын агууламж 17.2 мгО/л буюу 1.7 дахин,   биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 3.4 мгО/л буюу ХА-аас 1.1 дахин,  нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.024 мгN/л буюу ХА-аас 1.2 дахин давсан  бохирдолтой  байна.

Хиагт гол, Хиагт голын Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их, 459 мг/л, голын усны  хүчилтөрөгчийн хангамж сайн, 7.99 мгО/л байсан боловч хялбар исэлдэх органик бодис болон эрдэс азотын бохирдол их, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 6.2 мгО/л буюу ХА-аас 2.1 дахин, усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 10.20 мгN/л буюу ХА-аас 20.4 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 1.329 мгN/л буюу ХА-аас 66.4 дахин, нитратын азотын /NO₃/-ын агууламж 10.12 мгN/л буюу ХА-аас 1.01 дахин,  эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.950 мгР/л буюу ХА-аас 9.5 дахин давж маш их бохирдолтой байлаа.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2019 оны 06 дугаар сарын 10-нд, Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал-Ус” ХХК-ны хаягдал ус цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан хаягдал бохир усны 2 сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд ЦБ-аас гарч байгаа ус 60.8 %-ийн цэвэршүүлэлттэй байжээ.

2019 оны 06 дугаар сарын ЦБ-ын орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ гэх)-тэй харьцуулан хүснэгт 2-т үзүүллээ.

Хүснэгт  2

Тайлбар: Ж/Б-жинлэгдэх бодис, БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-Перманганатын исэлдэх чанар, MNS 4943-2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Дүгнэлт: Хүдэр, Хараа гол маш цэвэр, Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Бургалтай, Ерөө  голын ус  одоогийн байдлаар цэвэр байна. Харин Буурь гол бага зэргийн бохирдолтой, Хиагт гол маш бохир байлаа.

Энэ сард Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал Ус” ХХК-ны ЦБ-ийн цэвэрлэгэний чанар 60.8 % ба цэвэршүүлээд гарч байгаа усан дахь нийт азотын агууламж ЗДХ-ээс 2.22 дахин, фосфор 1.93 дахин, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч  5.05 дахин их агуулагдаж байлаа.

Агаарын шинжилгээ: Сүхбаатар суманд агаарын бохирдол стандарт хэмжээнээс хэтрээгүй байна. Агаарын чанарын 1-р харуулын 04-р сарын ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м3, хамгийн их нь 0.003 мг/м3, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.021 мг/м3, хамгийн их нь 0.030 мг/м3, нийт тоос дундаж 0.041 мг/м³, хамгийн их нь 0.062 мг/м³, агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна.

Агаарын чанарын 2-р харуул болох Мандал сумын агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.018 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.036мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.001 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.003 мг/м³ байна.

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ын техникч М.Аягүл